Emin Nedret İşli/KitapSanat
Geçen yıl (2024) aralık ayında Türkiye’de alanında nadir basılan kitaplara eklenecek bir özel yayın yapıldı. Sanat tarihçisi ve sanat danışmanı Oğuz Erten’in imzasını taşıyan yapıtın adı ‘Murat Araz Eks-Libris Koleksiyonu’. 191 sayfalık, büyük boylu bir prestij kitabı bu eser. Koleksiyoncu Murat Araz’ın özel bir çabayla oluşturduğu bu birikim, 17. yüzyıl ile 21. yüzyıl arasında tarihlenen 500 yıllık bir dönem içinde 265 örnekten oluşan bir külliyat. İçerisinde ağırlıklı Batılı ekslibrislerin yer aldığı bu koleksiyonda yaklaşık 17 ülke ve tabii ki Türkiye’den güzel örnekler yer alıyor. Bazı ünlü kitap toplayıcılarının, ressam ve müzisyenlerin kütüphanelerine ait olanları, birbirinden güzel resim sanatı örneklerini ve felsefi anlamlar taşıyan ifadeleri içeren ekslibrisleri bu kitapta temaşa edebilirsiniz.
Ekslibris konusuna gelince Türkiye’de ekslibris konusunda en önde gelen isim olan Prof. Hasip Pektaş bu konuyla ilgili Türkiye’de kitap yazmış ilk akademisyendir. “Ekslibris, kitapseverlerin kitaplarının iç kapağına yapıştırdıkları üzerinde adlarının ve değişik konularda resimlerin yer aldığı küçük boyutlu özgün yapıtlardır” diyor Hasip Pektaş Hoca.
İstanbul’lu kitap koleksiyoncularının topladıkları eserlere kendi ekslibrislerini yapıştırmaları çok fazla görülen bir durum değildir. Osmanlıca yazma ve basmalarda ‘Temellük kaydı’ denilen Arapça yazı ya da sahiplik mührü dediğimiz birtakım ibarelere modern anlamda ekslibris dememiz de pek olası görünmemektedir. Ama bu kayıtlardan önünüzde bulunan eserin kaç kitap severin elinden geçtiğini öğrenmeniz olasıdır.
Buna rağmen İstanbul’da yaşayan yabancı veya kentli kitapseverlerden bazı kişiler çok özel olarak ekslibris yaptırmışlar ve bunları zengin kütüphanelerinde kullanmışlardır. Kütüphanelerimiz ve özel koleksiyonlarda bulunan, üzerinde modern anlamda ekslibris taşıyan eserler hakkında bir tarama veya yayın yapılmamıştır. Oğuz Erten dostumuzu önayak olup hazırladığı bu çalışma, ekslibris koleksiyonu konusunda ilk önemli kitaptır.
Eski ekslibrislere sık rastlanabilecek en önemli ve özel alanlardan biri sahaflardır. Yani sahaflarda sürekli eski kitap koleksiyoncularının topladıkları kitaplar alınıp satıldığı için burada ekslibris yapıştırılmış kitaplara sıklıkla tesadüf edilir. Kıdemli bir sahaf olarak benim biriktirdiğim yabancı ekslibris 200’e yakındır ve bunların çoğu İstanbul’daki sahaf piyasasından toplanmışlardır.
Yerli üretim veya Türk koleksiyoncuların kütüphaneleri için yaptırıp, kitaplarına yapıştırdıkları ekslibrisleri günümüzden geçmişe bir sıralamasını yapmak şimdilik erkendir. Yine de benim tespit edebildiğim eski harfli tek ekslibris ünlü kitap düşkünü, eğitimci, tarihçi Faik Reşit Unat’a ait olandır. F. Reşit Unat’a ait hem eski harfli hem de yeni harfli ekslibrisi ve bazı Türk koleksiyonerlere ait özel tasarım ekslibrisleri yeni kitaba ek olarak siz okuyucularla paylaşıyorum. Koleksiyon sahibi Murat Araz’ı böyle güzel bir hazineyi bizlerle paylaştığı, Oğuz Erten dostumu da bize böylesi güzel bir eseri yayın yoluyla kazandırdığı için kutluyorum.
Müteferrika 67 yayınlandı!
33 yıl boyunca cansiperane aralıksız Gümüş, Yusuf Turan Günaydın, Y. Güneş, yayınlanan kitabiyat dergisi Emin Nedret İşli, Önder Kaya, Ümit Nar, Müteferrika’yı tek başına çıkaran İ. İ. Arda Odabaşı, Dr. Kadri Mustafa Orağlı, Lütfü Seymen, 18 Mayıs 2025’te vefat etti.
Uğur Ozan Özen, Ali Emre Özyıldırım, Kansu Seymen, vefatında bir süre önce dergiyi Şarman, Ahmet Ulu, Erol Üyepazarcı, M. ileriki yıllarda çıkaracağına emin olduğu Bülent Varlık imzasını taşıyan 23 makale ve Turkuaz Sahaf’tan Ümit Gökçe İşli ve Masis bolca görselden oluşan harika bir kitabiyat Akbaş’a devretti. Kıymetli ustalarının dergisi meraklısıyla buluştu. Yeni dönemin vasiyeti gereği Gökçe ve Masis, hocaları M. ilk sayısı olarak Müteferrika 67, Türkiye’de Sabri Koz’un olağanüstü yardımları ve yayın ilk ve tek sayı olarak çıkmış ‘Matbaacılık yönetmenliği sayesinde ve Müteferrika ve Kitapçılık’ mecmuasının tıpkı basımı dostlarının yazı yardımıyla 67. sayıyı ete kemiğe ilavesiyle meraklılara ulaşıyor. Dergiyi Turkuaz Sahaf büründürdü. Bülent Ağaoğlu, Hatice Aynur, Kahraman dağıtıyor; çeşitli yayınevlerinde ve sahaf dükkanlarında Bostancı, Ahmet Çakmak, Furkan Dirican, Dr. Mustafa da bulmanız mümkün. Yeni dönem Müteferrika’nın ömrü Duman, Yahya Erdem, Burçak Evren, Mustafa Gazi, Hakan uzun olsun.