Güney Afrika’da her yıl 24 Eylül’de kutlanan Ulusal Miras Günü, köklerini Zulu Kralı Shaka’ya dayandırıyor. Askeri yenilikleriyle sömürgecilere kafa tutan, tartışmalı mirasıyla hala gündemde kalan kral, ülkenin ortak değerlerinin simgesi olarak anılıyor.
Askeri yenilikleri, disiplinli yönetimi ve katı yöntemleriyle küçük bir kabileyi Avrupalı sömürgecilere kafa tutacak güçlü bir krallığa dönüştüren Shaka, hem övgülerin hem de tartışmaların odağında yer alıyor.
Hayatı filmlere ve dizilere konu olmuş, ismi havalimanı ve tema parklara verilen Shaka, Güney Afrika kültüründe güçlü ve popüler bir sembol olarak öne çıkıyor.
AA muhabiri, Güney Afrika’nın en büyük etnik grubu Zulu ulusunun temellerini atan Kral Shaka’nın hayatını ve kültürel mirasını derledi.
KRALIN DOĞUŞU
Shaka, 1787’de Güney Afrika’nın doğusunda, o dönemde henüz küçük bir kabile olan Zuluların şefi Senzangakhona kajama ile Langeni kabilesinden Nandi’nin çocuğu olarak dünyaya geldi.
Ebeveynlerinin birlikteliği gayrimeşru görüldüğü için annesiyle birlikte dışlanan bu çocuğa, aşağılama maksadıyla Zulu dilinde “bağırsak solucanı” anlamına gelen Shaka ismi verildi.
Yoksul bir çocukluk geçiren Shaka, genç yaşta Mthethwa kabilesi lideri Dingiswayo’nun hizmetine girdi. Burada savaşçı olarak yetişip hızla yükseldi ve 1816’da babasının ölümü üzerine kardeşi Sigujana’yı devirerek Zuluların yeni lideri oldu.
MIZRAKLARIN UCUNDA DOĞAN BİR ULUS
Başa geçtiğinde birkaç bin kişilik küçük bir topluluk olan Zulular, çevrelerindeki kabilelere göre zayıftı. Shaka kısa sürede hem orduyu hem savaş taktiklerini yeniledi.
En büyük yeniliği, uzun fırlatma mızraklarının yerine kısa saplı, geniş uçlu “iklwa”yı yaygınlaştırması oldu. Bu silah, doğrudan göğüs göğse çarpışma imkanı vererek Zululara büyük üstünlük sağladı, ancak savaşları çok daha kanlı hale getirdi.
Shaka, ordusunu yaş gruplarına göre düzenleyerek sıkı disiplin kurdu. Uzun yürüyüşlerle askerlerini dayanıklı hale getirdi ve savaşlarda düşmanı kanatlardan kuşatan “manda boynuzu” taktiğini geliştirdi.
1816-1828 arasındaki saltanatında sürekli genişleme politikası güderek bölgenin en güçlü krallıklarından birini kurdu. Bugün Güney Afrika’nın en kalabalık etnik grubu olan Zulu ulusunun temelleri Shaka döneminde atıldı.
KRALIN DÜŞÜŞÜ
Annesi Nandi’nin 1827’deki ölümü Shaka’yı derinden sarstı. Shaka, halkına ağır yas uygulamaları dayattı, tarımı yasakladı, hatta gebe kadınların idamını emretti. Bu dönemde artan hoşnutsuzluk, rakiplerine fırsat sundu.
1828’de üvey kardeşleri Dingane ve Mhlangana, danışmanlarıyla birlikte suikast düzenleyerek Shaka’yı KwaDukuza’daki ikametinde mızrak darbeleriyle öldürdü. Gizlice gömülen kralın mezarının yeri kesin olarak bilinmedi.
Onun ölümünden sonra tahta geçen Dingane döneminde yükseliş durdu. Yaklaşık 10 yıl sonra Boer yerleşimcileriyle girilen Kan Nehri Savaşı’nda, 500 kişilik Boer kuvveti karşısında 10 bini aşkın Zulu savaşçısı ağır yenilgi aldı, en az 3 bin kişi öldü.
BÜYÜK PARÇALANMA: “MFECANE”
Shaka’nın genişleme politikaları çevre kabileler üzerinde yıkıcı etki yarattı. Bazı kabileler yok oldu, bazıları topraklarını terk ederek kuzeye ve batıya göç etti. Açlık, susuzluk ve çatışmalar yüzünden yüz binlerce kişi hayatını kaybetti.
Yaklaşık 1820’lerden 1840’a kadar süren bu dönem, Zulu dilinde “büyük parçalanma” anlamına gelen “Mfecane” adıyla anılıyor. Ülkenin demografik yapısını değiştiren süreç, bazı bölgelerin nüfussuz kalmasına yol açtı ve ilerleyen yıllarda Avrupalı sömürgecilerin yerleşmesini kolaylaştırdı.
TARTIŞMALI VE POPÜLER BİR FİGÜR
Kimi araştırmacılar Shaka’yı Zulu ulusunun kurucusu karizmatik bir lider olarak görürken, kimileri de acımasız yöntemleriyle binlerce insanın ölümüne yol açan despot bir hükümdar olarak değerlendiriyor.
Batılı tarihçilerin rakamları abartılı aktardığı ve bunun sömürgeciliği meşrulaştırmak için kullanıldığı eleştirileri bulunsa da, Shaka’nın mirası hem birleştirici hem de yıkıcı yönleriyle tartışılmayı sürdürüyor.
Buna rağmen Shaka, Güney Afrika kültüründe güçlü bir sembol. Durban’daki uluslararası havalimanı ve bir tema park onun adını taşırken, hayatı dizi ve filmlere konu olmaya devam ediyor.
ULUSAL MİRAS GÜNÜ
Güney Afrika’da her yıl 24 Eylül’de kutlanan Ulusal Miras Günü, farklı toplulukların kültürel değerlerini yaşatmayı amaçlıyor. Kökeni, KwaZulu-Natal’da “Shaka Günü” olarak yapılan yerel kutlamalara dayanıyor.
1990’larda ülke çapında resmi bayram ilan edilen bu günde, Zulu halkı için kurucu figür kabul edilen Kral Shaka da anılıyor. KwaZulu-Natal’daki Shaka Anıtı’nda yapılan törenlerde, halkını birleştiren rolü vurgulanıyor. (AA)